Op 5 juli was Azerbeidzjan gastheer van de ministeriële bijeenkomst van het coördinatiebureau van de Niet-Gebonden Beweging met als thema “NAM: Verenigd en standvastig in het aangaan van nieuwe uitdagingen”. De bijeenkomst op hoog niveau in Bakoe is vooral belangrijk omdat er een nieuwe wereldorde wordt gevormd. In wezen zijn invloedrijke wereldmachten hun invloedssferen opnieuw aan het afbakenen.

De NAM dient als platform voor 120 landen die ervoor gekozen hebben om zich niet formeel bij een belangrijk machtsblok aan te sluiten. De NAM is het grootste statencollectief ter wereld, na de Verenigde Naties. Deze bijeenkomst, die is omgevormd tot een robuust platform voor wereldwijde discussies, heeft opnieuw een groot aantal invloedrijke politici van over de hele wereld bijeengebracht om dringende hedendaagse agendapunten aan te pakken.

Azerbeidzjan nam het voorzitterschap van de NAM in oktober 2019 over op een kritiek moment, toen de wereld geconfronteerd werd met de ongekende COVID-19 pandemie, gevolgd door een wereldwijde sociaaleconomische crisis. Bovendien was Azerbeidzjan tijdens zijn voorzitterschap verwikkeld in een militaire tegenoperatie met buurland Armenië over de regio Karabach, die resulteerde in de militaire overwinning van eerstgenoemd land en de bevrijding van bezette gebieden.

In de naoorlogse periode was Azerbeidzjan erop gebrand om in de verschuivende regionale en mondiale geopolitieke omstandigheden nieuwe instrumenten voor buitenlands beleid te ontwikkelen om zijn belangen te bevorderen en zijn regionale invloed te vergroten.

In dit opzicht werd het NAM-voorzitterschap een haalbare optie voor Bakoe om internationale druk af te wenden en meer ruimte te creëren voor diplomatieke manoeuvres, zodat het niet onder de invloed van één bepaalde actor zou komen te staan. Deze aanpak werd relevanter na de inval van Rusland in Oekraïne in februari 2022, die meer horizonten opende voor Azerbeidzjan, met name op energiegebied.

Terwijl de lidstaten van de Europese Unie (EU) te kampen hadden met zware energietekorten, inflatie en een wereldwijde verstoring van de toeleveringsketen, boden andere landen zoals Azerbeidzjan hun hulp aan. Zo heeft Azerbeidzjan de export van aardgas naar Europa aanzienlijk opgevoerd en in het eerste kwartaal van dit jaar in totaal 6,5 miljard kubieke meter (bcm) gas aan buitenlandse markten geleverd, waarvan 2,9 bcm aan Europa, 2,7 bcm aan Türkiye en 0,9 bcm aan Georgië.

In maart 2023 ontvingen de Europese markten bijna 612 miljoen kubieke meter aardgas uit Azerbeidzjan, wat Azerbeidzjan in de verslagperiode ongeveer €596 miljoen aan inkomsten opleverde.

De situatie na de oorlog in Karabach verliep echter niet zo soepel als verwacht in Bakoe door de druk die sommige westerse landen op Azerbeidzjan uitoefenden, waarbij ze vaak “bezorgdheid over de etnisch Armeense gemeenschap van Karabach” aanvoerden. Ondanks de verzekeringen van Bakoe dat alle etnische Armeniërs op verzoek het Azerbeidzjaans staatsburgerschap zullen krijgen, deed de verdubbeling van de normen de diplomatieke spanningen verder oplaaien.

Daarom is de harde kritiek van president Ilham Aliyev op Frankrijk vanwege zijn beruchte rol in genocidale acties in Algerije en Marokko niet verrassend. Volgens zijn verklaring werden bijna 1,5 miljoen Algerijnen gedood tijdens de genocidale Franse overheersing, terwijl hun schedels nog steeds als oorlogstrofeeën in het Parijse museum worden bewaard. Aliyevs standpunt kreeg ongetwijfeld steun van andere lidstaten die de NAM-vergadering bijwoonden.

Het lidmaatschap van de NAM versterkte het internationale imago van Azerbeidzjan en creëerde gunstige omstandigheden voor het land om zijn evenwichtige buitenlandse beleid voor de lange termijn aan te passen, zoals in het geval van Iran. De betrekkingen tussen Azerbeidzjan en Iran kwamen begin 2022 onder druk te staan toen Teheran Bakoe ervan beschuldigde de banden met zijn aartsrivaal Israël aan te halen en de as Bakoe-Ankara-Tel Aviv in het noorden van het land te smeden in een poging om “Iran te isoleren” uit de regio.

Azerbeidzjan weerlegde de aantijgingen snel en deed, in tegenstelling tot voorgaande jaren, geen zichtbare moeite om de betrekkingen met het buurland te normaliseren. In plaats daarvan hield het liever de landgrenzen gesloten en werd het lokale Iraanse spionagenetwerk blootgelegd, waarbij talloze burgers werden gearresteerd vanwege hun vermeende samenwerking met de Iraanse inlichtingendienst.

Hoge Azerbeidzjaanse functionarissen beschuldigden Iran er openlijk van de regionale veiligheid te destabiliseren door een fel pro-Armeens standpunt in te nemen en druk uit te oefenen op Jerevan om geen definitief vredesakkoord met Azerbeidzjan te ondertekenen. De oorlogszuchtige retoriek van Iran leidde echter niet tot de gewenste resultaten voor Iran, omdat Azerbeidzjan beval dat de grenzen gesloten zouden blijven tot oktober 2023, terwijl de ambassade in Teheran ook gesloten bleef na de terroristische aanslag in januari 2023.

Daarom besloten de Iraanse autoriteiten het initiatief te nemen om de banden te herstellen, en in dit verband was het bezoek van minister van Buitenlandse Zaken Huseyn Abdollahian aan Bakoe om de NAM-bijeenkomst bij te wonen een cruciale mijlpaal. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken had tijdens de bijeenkomst een persoonlijke ontmoeting met president Ilham Aliyev, en voegde eraan toe dat “het een cruciale en oprechte ontmoeting was”.

Het NAM-voorzitterschap gaf Azerbeidzjan dus extra invloed in termen van regionale invloed en een belangrijkere rol in de internationale politiek. Ook loopt het voorzitterschap binnenkort af, en Bakoe zal zich waarschijnlijk sterk blijven profileren binnen de NAM als een belangrijk mondiaal platform voor het bevorderen van zijn nationale belangen.

Referentie: Afdeling Analytics Caliber.Az; Caliber.az