Kan de EU-missie in Armenië de weg vrijmaken voor vrede in de Kaukasus?

De Tweede Karabachoorlog tussen Azerbeidzjan en Armenië in 2020 veranderde het regionale geopolitieke landschap aanzienlijk en maakte de weg vrij voor nieuwe regionale belanghebbenden, namelijk de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten (VS).

De EU en de VS probeerden onmiddellijk een vredesakkoord te sluiten tussen Bakoe en Jerevan in een poging een einde te maken aan het langdurige conflict in de zuidelijke Kaukasus. De vredesonderhandelingen tussen de strijdende partijen stagneerden echter gedurende 2023 als gevolg van frequente schermutselingen tussen Azerbeidzjan en de Armeense gewapende groepen in Karabach.

Bovendien vergrootte de veelvuldige kritiek van de EU op Azerbeidzjan, vooral na de gebeurtenissen van 19 september, de ontevredenheid in Bakoe, terwijl het officiële Jerevan zich enigszins tot het Westen wendde voor meer veiligheidsgaranties voordat het vredesakkoord met Azerbeidzjan werd ondertekend. Tegen deze achtergrond komt de aankondiging van de EU op 23 januari dat zij een nieuwe waarnemingsmissie naar Armenië in het grensgebied zal sturen, als welkom nieuws.

De Armeense autoriteiten hadden voor deze stap gelobbyd en waren er enthousiast over, omdat ze het als een afschrikmiddel tegen Azerbeidzjan zagen. Azerbeidzjan heeft het voorstel van de EU om een soortgelijke civiele missie op zijn grondgebied te sturen echter afgewezen, omdat het van mening is dat dergelijke civiele missies niet productief zijn als het gaat om het sluiten van vredesakkoorden.

Bovendien verzette Rusland – de belangrijkste veiligheidspatroon van Armenië – zich ook tegen het idee, zij het zonder succes. In februari 2023 zette de civiele EU-missie een waarnemingsgroep op langs de grens tussen Azerbeidzjan en Armenië.

De missie zou voortbouwen op het werk van haar voorganger, de European Union Monitoring Capacity to Armenia (EUMCAP). De EUMCAP, met 40 personeelsleden, werd in oktober 2022 ingezet. Het besluit van Armenië om EU-waarnemers uit te nodigen laat zien dat het land niet langer denkt dat het alleen op zijn strategische bondgenoot Rusland kan vertrouwen.

In deze context is samenwerking met de EU een zeldzame kans voor Jerevan om zijn positie te versterken. Met haar beperkte gezag bleek de civiele missie van de EU echter een onvoldoende afschrikkende factor om een escalatie tussen de partijen te voorkomen.
Het besluit van Azerbeidzjan om op 19 september 2023 een antiterroristische operatie in Karabach te starten, benadrukte het onvermogen van de EU en Rusland om als capabele gesprekspartners op te treden. Het werk aan het vredesakkoord is nu vertraagd.

De Armeniërs geloven – niet zonder reden – dat het onverstandig zou zijn om zo’n cruciale beslissing te nemen terwijl de wereld bezig is met Oekraïne. Het Westen en Rusland kunnen de zuidelijke Kaukasus iets nieuws aanbieden zodra ze hun middelen vrijmaken.

Als gevolg van de operatie kreeg Azerbeidzjan weer controle over de hele regio Karabach, terwijl het de-facto separatistische regime werd afgezet en enkele voormalige separatistische leiders werden gearresteerd.

Voor Armenië is de civiele missie van de EU op zijn grondgebied een schild en een belangrijke pijler van zijn huidige pro-westerse buitenlandse beleid. Armenië ziet het als een kans om het partnerschap met de EU en andere westerse landen te versterken en zo de Russische invloed af te wenden. Rusland heeft de inzet van de EU-missie in Armenië en de toenadering van Jerevan tot het Westen ongetwijfeld met argusogen gevolgd.

De Russische staatsmedia waren er snel bij om de regerende regering van Armenië te bekritiseren, terwijl de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov onlangs liet doorschemeren dat Armenië, net als sommige andere landen van de voormalige Sovjet-Unie, een machtige lobby heeft die vertegenwoordigd wordt door een laag van niet-gouvernementele organisaties, en zij bevorderen de belangen van de Verenigde Staten en haar bondgenoten.

Ondanks felle kritiek uit Moskou ging Armenië enthousiast verder met het sluiten van partnerschappen met de EU, Canada, Frankrijk en de VS. Zo kondigde Canada in oktober 2023 aan dat het zich zou aansluiten bij de EU-missie in Armenië, het eerste niet-EU-land dat zich bij de missie zou aansluiten. Tegelijkertijd benadrukte Nikol Pashinyan het belang van het besluit van Canada om zich aan te sluiten bij de civiele missie van de EU in Armenië.

Hoewel Azerbeidzjan heeft verklaard dat het conflict aan zijn kant voorbij is, heeft Armenië geen haast om zijn partnerschap met de EU stop te zetten. Integendeel, Jerevan heeft onlangs een nieuw document ondertekend over de wettelijke status van de EUMA. Het is daarom waarschijnlijk dat Armenië zal kiezen voor versterking van de EUMA voor de komende twee jaar, met de mogelijkheid van een verlenging van het mandaat als een potentiële hefboom in het grensgebied met Azerbeidzjan.

Referentie: Caliber.az