Als het Shusha Global Media Forum, dat op 21-23 juli werd gehouden, niet in zijn opzet was geslaagd, dan zouden de traditionele tegenstanders van Azerbeidzjan met gulzig, onvervalst gejuich hebben genoten van leedvermaak. Aangezien het in veel opzichten een verbazingwekkende prestatie is gebleken, hebben ze hun toevlucht genomen tot het afblaffen van Bakoe met uit de lucht gegrepen beschuldigingen, die ze ook uiten tegen de afgevaardigden uit 49 landen vanwege hun vermeende ongepaste aanwezigheid.

Om de opschudding te begrijpen die deze gelegenheid in Shusha teweeg heeft gebracht in Armenië, bij de separatisten in Karabach, bij de bezeten burgerwachten op de sociale media die gemakkelijk inzetbare clickbaitregels tot hun beschikking hebben, bij de internationale mediaorganisaties die gewoonlijk beestachtig reageren op de meeste aspecten die met Azerbeidzjan te maken hebben, waarvan het in Parijs gevestigde Reporters without Borders (RWB) de meest verontwaardigde is, moet men begrijpen wat het Forum heeft bereikt en hoe het succes ervan niet strookt met wat degenen die zichtbaar verontrust zijn, de wereld willen doen geloven.

Conceptuele essentie

De conceptuele opbouw van het Forum was gecentreerd rond één krachtige boodschap: Azerbeidzjan is bereid om open te staan voor de meest recente media-innovaties en -trends en is in staat om een locatie te zijn voor een wereldwijd debat hierover, waarbij Shusha bewust werd gekozen met het oog op de verdere inrichting van het imago van de stad als de cultureel-intellectuele hoofdstad van het land, die openstaat voor de wereld.

Er lag inderdaad een duidelijke bedoeling en een zorgvuldig opgesteld plan aan de hele affaire ten grondslag. Bakoe wilde iedereen laten zien dat het de geest van onze moderne tijd nog beter omarmt. “Nieuwe media in het tijdperk van de vierde industriële revolutie” – een thema waar alle paneldiscussies om draaiden – richtte zich op een aantal van de meest pertinente vragen waar het beroep vandaag de dag mee te maken heeft, waaronder de komst van kunstmatige intelligentie (AI), de impact daarvan op de moderne journalistiek, nieuwe tools op dit gebied, mediabeheer en consumptietrends.

Toen Hikmet Hajiyev, assistent van president Ilham Aliyev, zijn openingsopmerkingen begon met een verwijzing naar ChatGPT op de tweede dag van het Forum, voorafgaand aan de eerste strafrechtelijke discussie, wisten alle aanwezigen dat ze aanwezig waren bij iets baanbrekends en inherent relevant, in plaats van slechts een oppervlakkige internationale jamboree te zijn.

De keuze van Shusha als locatie voor de gelegenheid had natuurlijk een reden. Azerbeidzjan wilde de buitenwereld ook laten zien dat het de stad wil herbouwen, met behoud van de oorspronkelijke contouren, en getuige zijn van de vernielingen tijdens de illegale Armeense bezetting, zodat de aanwezigen dit met eigen ogen konden zien.

Poorten van de stad Shusha

De wedergeboorte van een bevrijd Shusha en het vermogen van Azerbeidzjan om een gelegenheid van hoog niveau te organiseren, waarbij diepgaande en ongeremde discussies op het gebied van media en communicatie mogelijk zijn, zaten ingebakken in de essentie van het Forum.

Maar niet alles bleek helemaal gepland te zijn. Er was een verrassingselement bij de vraag- en antwoordsessie van president Ilham Aliyev. Pas in het vliegtuig van Bakoe naar Shusha hoorden de meeste aanwezigen, waaronder ikzelf, dat de Azerbeidzjaanse leider aanwezig zou zijn op de eerste dag van het forum – op 21 juli, in tegenstelling tot de aanvankelijke verwachting dat hij de volgende dag kort aanwezig zou zijn bij de gasten, een korte toespraak zou houden en daarna zou vertrekken.

De nonchalance waarmee president Aliyev omging met vragen van buitenlandse en lokale journalisten over een overvloed aan onderwerpen, waaronder de laatste ontwikkelingen in het onverbiddelijke Azerbeidzjaans-Armeense vredesproces en bredere geopolitieke aangelegenheden, in combinatie met zijn algemene meertalige welwillendheid, droeg bij aan de algemene aannemelijkheid.

Eerste uitbarsting

Zodra het Forum van start ging, of zelfs iets eerder, waren er schijnheilige tweets van Armeense mediavertegenwoordigers en gebruikers van sociale netwerken, die de deelnemers ervan beschuldigden hun ogen te sluiten voor de “benarde situatie in Artsakh” en hen opriepen om Shusha te verlaten. In totaal stelden 11 Armeense journalistieke organisaties een petitie op met dezelfde gevoelens. Gelukkig waren hun protesten aan dovemansoren gericht.

De oproep van de ontevredenen was duidelijk: het is immoreel om zo’n evenement in Shusha te houden, terwijl in het nabijgelegen Khankandi Armeniërs “verstikt” worden door “de blokkade van de Lachin-weg door Azerbeidzjan”. In feite moet de situatie in Karabach worden rechtgezet, en de deelnemers aan de volgende editie van het Forum moeten de rest van de regio vrij kunnen bezoeken. Het punt is dat een dergelijke mogelijkheid alleen kan worden gegarandeerd als Bakoe de volledige controle over het gebied terugkrijgt, zodat er volledige veiligheidsgaranties zijn voor een dergelijke reis – een betreurenswaardige, maar niet verrassende omissie in de pleidooien van de critici.

De kwestie van vertegenwoordiging

Een ander punt van kritiek was dat het Forum onvoldoende representatief was, waarbij Verslaggevers zonder Grenzen in een tweet van 24 juli beweerde dat “onafhankelijke media en journalisten van het evenement werden geweerd”. Verder hekelden ze “de grenzeloze hypocrisie van het regime van Ilham Aliyev”.

De gebruikte taal is op zijn zachtst gezegd pejoratief en een gerenommeerde Parijse entiteit onwaardig. Een dergelijke spreektaal is ontworpen om vooropgezette ideeën als hardnekkige feiten te presenteren. Wat het niveau van de vertegenwoordiging betreft, was het forum een goede afspiegeling van het brede spectrum van de Azerbeidzjaanse media, met 150 buitenlandse gasten, waaronder gasten van Forbes, Euronews, Al-Jazeera en enkele internationale niet-gouvernementele organisaties die geen bijzondere sympathie voor Azerbeidzjan hebben en het een wereldwijde dimensie toeschrijven.

Sceptici waren er in overvloed. Zo deelde Clive Marshall, de CEO van de PA Media Group in het Verenigd Koninkrijk, als panellid tijdens een sessie over het bestrijden van desinformatie, zijn mening over de moderne trends in mediaconsumptie en stelde hij tijdens een gesprek met mij op de Jidir Duzu veel vragen over de situatie op de Lachin-weg, de redenen die ten grondslag liggen aan de vastberadenheid van Azerbeidzjan om de manier waarop humanitaire hulpgoederen aan Khankendi worden geleverd te veranderen, en de vredesvooruitzichten tussen Bakoe en Jerevan, waarbij hij zich afstandelijk opstelde en gretig was om te leren en zijn gedachten te informeren, terwijl hij zich tegelijkertijd zorgvuldig waakte voor elke vorm van vooringenomenheid die mijn reflecties zouden kunnen veroorzaken. In gesprekken met veel andere afgevaardigden zag ik hetzelfde patroon.

Online misbruik van forumdeelnemers

Dan waren er natuurlijk de online pesterijen en aanvallen tegen de deelnemers aan het forum, met Anelise Borges van Euronews als eerste slachtoffer. In een gesprek met mij was Maria Ramos, internationaal nieuwspresentatrice van TRT World, zichtbaar geschokt door de beledigende berichten die ze had ontvangen, waarvan sommige helaas ook seksuele inhoud hadden. Er waren tientallen anderen in dezelfde situatie.

Onder geen enkele omstandigheid zou pesten, in welke vorm dan ook, getolereerd mogen worden, zeker niet wanneer het gepleegd wordt tegen mensen die niets anders gedaan hebben dan het bijwonen van een gelegenheid van wereldklasse op het soevereine grondgebied van een natie met ambitieuze ambities.

Als we terugkeren naar de vraag waarom de bijeenkomst zoveel furore heeft gemaakt, zou het antwoord gevonden kunnen worden in het conflict tussen de belangrijkste boodschap en de nadelige gevolgen ervan, tegen diegenen die de pogingen van Azerbeidzjan om de feitelijke soevereiniteit over het door Armeniërs bewoonde deel van Karabach te herstellen en om een vredesakkoord met Armenië te sluiten, in diskrediet willen brengen, en de ontluikende pretentie van Bakoe om een locatie voor een debat over de media van wereldklasse te zijn, minachten. Het is tenslotte allemaal heel eenvoudig, geen raketwetenschap in welke zin dan ook.

Het is heel vaak zo dat de omvang van een succes bepalend is voor de ontevredenheid van de tegenstanders. Het Shusha Global Media Forum was naar Azerbeidzjaanse maatstaven een ongekend serieuze prestatie, en een opmerkelijke gelegenheid om bij stil te staan voor iedereen die wereldwijd de zuidelijke Kaukasus in de gaten houdt. Zoals Neil Watson, een Britse journalist, opmerkte: “Het Forum zal de geschiedenis ingaan vanwege zijn omvang, timing en locatie, waardoor Azerbeidzjan in de ogen van de wereldmedia meer aanzien krijgt dan Armenië.”

Referentie: Orkhan Amashov voor Caliber.az