In een interview met Caliber.Az sprak Dr. Diana Galeeva, een Non-Resident Fellow van het in de VS gevestigde Gulf International Forum, over de Azerbeidzjaans-Iraanse betrekkingen na de Karabach-oorlog, samenwerking tussen Turkse staten en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

Hartelijk dank voor uw toestemming voor een interview. Mijn eerste vraag is: waarom is Iran volgens u ontevreden over de geopolitieke configuratie die is ontstaan na de 44 dagen durende oorlog in de zuidelijke Kaukasus?

Allereerst wil ik u oprecht bedanken voor uw interesse en de kans om mijn visie te geven op de recente en behoorlijk transformerende dynamiek in de zuidelijke Kaukasus.

Ik denk dat het complexer is dan bijvoorbeeld te stellen dat het te maken heeft met de groeiende Turkse invloed als gevolg van de Tweede Nagorno-Karabach Oorlog.

De geopolitieke transformaties als gevolg van de oorlog in Oekraïne houden onder andere in dat de relaties tussen Rusland en Iran verder worden versterkt: de twee landen genieten van partnerschappen op militair, defensie- en veiligheidsgebied. Als de “twee meest gesanctioneerde landen” werken ze nauw samen om de westerse economische sancties te overwinnen, onder andere door samen te werken in banksystemen en door nieuwe alternatieve infrastructuur aan te leggen, zoals de internationale noord-zuidcorridor. Tegelijkertijd heeft dit Rusland afhankelijker gemaakt van Iran. Ondanks de aanhoudende belangrijke rol van Rusland in de zuidelijke Kaukasus, heeft het feit dat de belangrijkste strategische prioriteiten van Rusland verband houden met de oorlog in Oekraïne, Armenië ook doen nadenken over de diversificatie van zijn militaire partners, waarbij het vertrouwt op Iran.

Tegelijkertijd lijkt de dynamiek van de normalisering van de betrekkingen in het Midden-Oosten, waaronder de recente deal tussen Saoedi-Iran, bemiddeld door China (ook al blijft deze nog zeer algemeen), aantoonbaar indicatoren te zijn van een verschuiving in het Iraanse beleid in de richting van de zuidelijke Kaukasus, waar nieuwe mogelijkheden voor invloed zijn ontstaan. Tegelijkertijd is het groeiende strategische partnerschap tussen Israël en Azerbeidzjan (gezien het proxyconflict tussen Iran en Israël) een andere reden om ons te richten op de zuidelijke Kaukasus en zijn actoren. Kortom, de recente visie van Iran op de Kaukasus heeft te maken met een aantal factoren: de uitkomsten van de oorlog in Nagorno-Karabach, de transformaties als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de dynamiek in het Midden-Oosten, samen met de groeiende partnerschappen tussen de actoren in het Midden-Oosten en de zuidelijke Kaukasus (Israël-Azerbeidzjan).

Hoe ver kan Iran gaan in de confrontatie met Azerbeidzjan?

Ik denk niet dat de betrekkingen tussen Azerbeidzjan en Iran een militaire wending zullen nemen. Een oorlog tussen Iran of zijn proxies (in het bijzonder Hezbollah) en Israël is veeleer een alarmerende mogelijkheid.

Rusland, Turkije en China in het post-Sovjetgebied – geopolitieke rivalen of gelegenheidspartners?

Naar mijn mening volgen deze landen een pragmatische aanpak en volgen ze hun eigen nationale belangen. In het algemeen denk ik dat de oorlog in Oekraïne en de reacties van veel landen hebben laten zien dat de wereld opschuift in de richting van nationalistisch beleid.

Armenië is niet blij met het standpunt van Moskou en de CSTO over het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan. Is het mogelijk dat Armenië zich terugtrekt uit de EEU en de CSTO? Maar wat kunnen we daarna verwachten?

Armenië heeft zijn betrekkingen met alle actoren, inclusief Rusland en het Westen, effectief in evenwicht gebracht. Ik denk dat het zijn strategische partners verder zal diversifiëren, met inbegrip van sterkere en nauwere banden met Iran.

Wat vindt u van de recente ontwikkeling van de samenwerking tussen de Turkse staten? Aangezien u uit Tatarstan komt, zou ik graag willen weten hoe sterk de Turkse identiteit is in de Tatarstaanse gemeenschap?

Ja, van oudsher spelen Turkse gevoelens een essentiële rol in de Tataarse identiteit. De betrekkingen tussen Tatarstan en Turkije zijn gebaseerd op hun gedeelde Turkse identiteit, overeenkomsten in cultuur en taal, en het is misschien niet verrassend dat Turkije de belangrijkste economische partner van Tatarstan is. Tegelijkertijd mag niet worden vergeten dat Tatarstan deel uitmaakt van de Russische Federatie en de agenda van de federale regering moet volgen. Ten tweede is Tatarstan beperkt in zijn economische activiteiten, omdat het alleen paradiplomatie kan bedrijven. Ten slotte volgt Tatarstan sinds de jaren negentig een pragmatisch beleid, vooral sinds 2015, toen een Russische Sukhoi Su-24 door Turkije werd neergeschoten. Het leiderschap van Tatarstan speelde na dit incident een belangrijke bemiddelende rol tussen de federale regering en Turkije; tegelijkertijd liet dat incident misschien zien hoe belangrijk het is om de actoren waarmee Tatarstan moet samenwerken, te diversifiëren; als gevolg daarvan bouwt Tatarstan ook actief aan relaties die gebaseerd zijn op Turkse en moslimidentiteiten, onder andere met de GCC-staten en Iran.

Ik wil ook een vraag stellen over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Wat zijn uw inschattingen en standpunt over deze kwestie?

Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne zijn er een aantal diplomatieke oplossingen geweest: China stelde zijn eigen oplossing voor, gevolgd door de bepleite “vredescoalitie” van de Braziliaanse president Luiz Inacio Lula da Silva, naast het vredesinitiatief van zes Afrikaanse landen en de spirituele diplomatie van paus Franciscus. Ik geloof dat vooral kleine staten actief kunnen zijn in het vinden van diplomatieke oplossingen en als bemiddelaars in het conflict kunnen optreden. Voor mij is het voorbeeld van de staten van de Samenwerkingsraad van de Golf (GCC) heel interessant, omdat Oman bijvoorbeeld een succesvolle rol heeft gespeeld bij het bemiddelen van de JCPOA-deal, de succesvolle bemiddeling tussen Qatar en het Kwartet gevolgd door de Al-Ula-top in 2021; Qatar heeft ook bewezen een actieve bemiddelaar te zijn in veel regionale conflicten (in Darfur, Djibouti, Libanon, Palestina, Afghanistan). Kleine landen kunnen politiek voordeel behalen door gebruik te maken van de soft power die wordt gegenereerd door het succesvol beëindigen van de oorlog.